Groepsfoto (van links naar rechts) koningin Elizabeth, koning George VI, de graaf van Athlone, koningin Wilhelmina, koningin Mary, prinses Elizabeth, prinses Margaret, prinses Alice. Buckingham Palace op 31 juli 1946. Royal Collection. Met de aanstaande troonsafstand van koningin Margrethe II van Denemarken gaat Europa een periode in zonder regerende koningin. Hiermee wordt een lijn doorbroken die in 1837 werd ingezet door de Britse koningin Victoria. Tot ver in de 20e eeuw hadden zonen van een monarch voorrang in de troonopvolging. Met grondwetswijzigingen is dit sindsdien in bijna elk Europees land geleidelijk aangepast. Dat betekent niet dat vrouwen helemaal geen troonopvolging konden krijgen. Keizerin Catharina de Grote van Rusland (1729-1796) of koningin Elizabeth I van Engeland (1533-1603) zijn beroemde voorbeelden van vrouwen die de monarchie en/of hun land hebben gered. Daarnaast waren vrouwen ook meestal regentes of gouvernantes voor hun minderjarige zonen. In deze hoedanigheid hadden ze ook aanzienlijke invloed. We zien dit bijvoorbeeld in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waar prinses Maria Louise van Hessen-Kassel van 1711 tot 1731 twintig jaar lang regentes was voor de latere prins Willem IV van Oranje. Daarnaast kon een goed geïnformeerde echtgenote van een vorst, een prinses of koningin, zo een onafhankelijke positie creëren. Ook hier is de situatie in Nederland een goed voorbeeld. De positie van Prins Willem V van Oranje kwam vanaf 1780 onder zware druk te staan van de patriotten (revolutionairen). Zijn vrouw prinses Wilhelmina, geboren prinses van Pruisen, besloot niet te vluchten en ging verhaal halen in regeringsstad Den Haag. Op weg naar de stad werd ze tegengehouden door de opstandelingen. Reden voor haar broer, de koning van Pruisen, om in 1787 soldaten naar Nederland te sturen om het gezag te herstellen. Dit voorkomt echter niet dat in 1795 de revolutie, gesteund door Frankrijk, uitbreekt in Nederland. Nu terug naar het begin van de lijn van koninginnen die vanaf 1837 over Europa regeerden. In 1837 verslechterde de gezondheid van de Britse koning Willem IV drastisch. Omdat de koning geen mannelijke troonopvolgers had, was zijn nicht Alexandrina Victoria de eerste in lijn om de koning op te volgen. Ze werd achttien op 24 mei van dat jaar. Een belangrijke leeftijd voor koninklijke kinderen, omdat ze dan direct de troon kunnen erven. Een maand later sterft Willem IV! Koningin Victoria zou regeren tot 22 januari 1901. Onder haar bewind komt het Britse Rijk tot volle wasdom en krijgt ze zelfs de titel Keizerin van India. Als koningin in de negentiende eeuw maakt ze ook heel bewust de industrialisatie van het land mee. De telegraaf, de trein, de stoommachine en haar fabrieken. Langzaam ontvouwt zich de moderne tijd. Samen met haar man prins Albert van Saksen-Coburg en Gotha krijgt ze negen kinderen die trouwen met leden van Europese koninklijke families. Daardoor stammen de huidige vorsten van het Verenigd Koninkrijk, Zweden, Denemarken, Noorwegen en Spanje van haar af. Net als de voormalige heersende koninklijke families van Griekenland, Servië en Roemenië en de voormalige heersende keizerlijke families van Duitsland en Rusland. Het gaf haar...

Van links naar rechts. Achterste rij. Kroonprins Haakon van Noorwegen, prins Daniel van Zweden, prinses Victoria van Zweden, president Sauli Niinistö van Finland, koningin Margrethe II van Denemarken, koning Carl Gustav XVI van Zweden, koning Harald V van Noorwegen, president Guðni Thorlacius Jóhannesson van IJsland. Kroonprins Frederik van Denemarken. Kroonprinses Mary van Denemarken. Voorste rij. First Lady Jenni Haukio van Finland, Koningin Silvia van Zweden, Koningin Sonja van Noorwegen en First Lady Eliza Reid van IJsland. Foto: Ingemar Lindevall. Koninklijk hof Zweden. In september 2023 vierde de Zweedse koning Carl Gustav XVI zijn 50 jarig regeringsjubileum. Voor de festiviteiten nodigde hij zijn collega-staatshoofden uit de omringende Scandinavische landen uit, evenals de troonopvolgers uit Noorwegen en Denemarken. Door hun geografie, geschiedenis en cultuur zijn de Scandinavische landen nauw met elkaar verbonden. Bovendien zijn de belangrijkste en welvarendste landen ook monarchieën. Het is te veel om de hele geschiedenis van Scandinavië in een kort artikel te beschrijven. Daarom een overzicht in vogelvlucht. Zweden is een oude grootmacht in Scandinavië. Het is al meer dan 1000 jaar een koninkrijk en koningen van de Huizen Vasa en Hollstein regeerden eeuwen over het land. In de 17e en 18e eeuw vielen ook het huidige Finland en Estland onder het Zweedse Rijk. De huidige koning stamt af van het Huis Bernadotte. De Bernadottes waren Franse legeraanvoerders van Napoleon en werden dus pas relatief kort geleden (1818) een koninklijke familie. Finland en Estland moest Zweden na een verloren oorlog afstaan aan het Russische Rijk. Als compensatie werd een persoonlijke unie met Noorwegen aanvaard door de Europese grootmachten. Deze unie zou tot aan het begin van de 20e eeuw duren. Denemarken is de andere regionale macht van Scandinavië. De monarchie begon rond het jaar 800 en is daarmee de oudste ter wereld. Een deel van het Deense Rijk omvat vandaag de dag nog steeds Groenland en de Faeröer eilanden. In de 19e eeuw werd de provincie Sleeswijk-Holstein veroverd door Pruisen (Duitsland). Tijdens haar troonrede bedankte koningin Margrethe alle Denen die in Sleeswijk-Holstein woonden. Hieruit blijkt dat Denemarken de veroverde regio nog steeds koestert. Aan de personele unie tussen Denemarken en Noorwegen kwam een einde toen de Zweedse koning in 1818 ook koning van Noorwegen werd zoals hierboven net al te lezen viel. Toen Noorwegen in 1905 echt onafhankelijk werd en een koning gekozen moest worden, werd prins Carl van Denemarken gekozen. Omdat zijn vader een Deense prins was en zijn moeder de Zweedse prinses Louise, was hij een dynastieke compromiskandidaat. IJsland maakte ook deel uit van het Deense Rijk, maar werd onafhankelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1944. Noorwegen is sinds 1905 een onafhankelijk koninkrijk met een eigen koninklijke familie. De Deense prins Carl werd tot koning gekozen en hij veranderde zijn naam in het meer Noors klinkende Haakon. Hij zou trouwen met prinses Maud van Wales, dochter van de Britse koning Edward VII. Hiermee garandeerde het Verenigd Koninkrijk de onafhankelijkheid van het jonge Noorse koninkrijk. Vóór 1905 was het land verbonden in een persoonlijke unie met Denemarken....

In een paar monarchieën dragen sommige prinsessen nog steeds een speciaal ereteken. Dit bestaat meestal uit een portret van de koning in een speciaal medaillon omringd door diamanten. Dit wordt een Royal Family Order (Koninklijke Familie Orde) genoemd en is een van de hoogste eretekens die een koning aan zijn familieleden kan geven. Aan het einde van de achttiende eeuw zien we dat in Denemarken de Orde van Mathilde werd ingesteld. Prinses Mathilde van het Verenigd Koninkrijk trouwde in 1766 met de Deense koning Christian VII en werd zo koningin-gemalin van Denemarken. De Orde van Mathilde werd door de koningin uitgereikt aan familieleden en belangrijke (vrouwelijke) leden van het hof. Het huwelijk tussen Mathilde en Christian was echter geen gelukkig huwelijk. De koningin had een affaire met dokter Struensee en dit werd algemeen bekend. Hierdoor was een scheiding niet meer terug te draaien en Mathilde werd zelfs verbannen uit Denemarken en verbleef in Kasteel Celle in Hannover. De Orde van Mathilde kon niet langer worden uitgereikt en de koning stelde ter vervanging de Orde van Christian VII in. Latere Deense koningen volgden het gebruik niet direct. Maar vanaf de twintigste eeuw werd dit weer opgepakt nadat ook andere landen een Royal Family Order hadden ingesteld. In het Verenigd Koninkrijk besloot koning George IV in 1821 een koninklijke familieorde in te stellen om deze toe te kennen aan familieleden en hovelingen. Zijn opvolger koningin Victoria volgt dit voorbeeld. En sindsdien alle Britse koningen. Van koning Charles III is overigens nog geen familieorde bekend. Het is onduidelijk of de koning er nog over moet beslissen of dat het een afwijking van de gewoonte is. In de negentiende eeuw, het hoogtepunt van de Europese monarchieën, volgden ook de Scandinavische landen dit voorbeeld. In Denemarken, Noorwegen en Zweden worden koninklijke familieorden ingesteld door de koningen. Deze drie Scandinavische monarchieën houden nog steeds vast aan dit gebruik. Het ereteken is echter exclusiever geworden. Vrijwel alleen vrouwelijke leden van de koninklijke familie maken tegenwoordig kans om het te ontvangen. Andere landen hebben wel zogenaamde vrouwenordes. De Pruisische koninklijke familie had bijvoorbeeld de Orde van Louise en de Griekse koninklijke familie heeft de Orde van de Heiligen Olga en Sophie.

Er is geen traditie in Denemarken met betrekking tot troonsafstand. Dat betekent dat we ons momenteel op nieuw historisch terrein bevinden. Een zeer praktische vraag is op dit moment nog niet opgehelderd: hoe gaan we koningin Margrethe II noemen na haar troonsafstand? Er is namelijk geen voorbeeld in Denemarken zelf. De laatste keer dat een Deense koning vrijwillig afstand deed van de troon was in 1146, toen koning Erik III het klooster inging. Dat lijkt nu niet aan de orde te zijn. Update: 2/1/2023 19.00u. Het Deense Koninklijk Hof heeft zojuist aangekondigd dat Koningin Margrethe II van Denemarken na haar troonsafstand de naam Hare Majesteit Koningin Margrethe zal dragen. Dit is in lijn met de Belgische, Luxemburgse en Spaanse voorbeelden. Prinses Margrethe (Nederland).Toen Koning Willem I der Nederlanden in 1840 afstand deed van de troon, nam hij de titel Graaf van Nassau aan. Hoewel tijdgenoten hem nog steeds Zijne Majesteit noemden. Dit gaf een vreemde combinatie. Koningin Wilhelmina koos in 1948 voor een logischer optie. Ze redeneerde dat ze het koningschap en de bijbehorende waardigheid had overgedragen aan haar dochter. Ze hervatte de titel van voor haar inhuldiging: Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Wilhelmina der Nederlanden. Koningin Juliana in 1980 en Koningin Beatrix in 2013 volgden. Koningin Margrethe (België, Luxemburg en Spanje).België kende zijn eerste troonsafstand in 1951. De positie van Koning Leopold III was zodanig verslechterd dat hij niet langer kon blijven regeren. Zijn zoon de koninklijke prins Boudewijn zou hem opvolgen. Leopold bleef echter koning in zijn titel. Hetzelfde geldt voor Koning Albert II, die in 2013 afstand deed van de troon en nu formeel Zijne Majesteit Koning Albert II is. Dit brengt wel een kleine verandering met zich mee. De regerende koning draagt in België namelijk de titel Koning der Belgen. Koningin Paola zei ooit in een interview: ‘het is logisch, want hij is een koning’. Dit is in lijn met het oude koninklijke gebruik ‘eens een koning, altijd een koning’. In Luxemburg behield groothertog Jean in 2000 zijn groothertogelijke titel. Ook hier zat het verschil in de details. De formulering: ‘De Groothertog van Luxemburg’ was voorbehouden aan de regerende groothertog. Vanaf 2000 dus de nieuwe groothertog Henri. Met de troonsafstand van koning Juan Carlos I van Spanje werd zijn zoon Felipe de nieuwe koning. Zijne Majesteit Koning Juan Carlos behield de titel Koning en de stijl van Majesteit, maar verbleef na zijn troonsafstand bijna volledig in het buitenland. Koningin-Emeritus Margrethe (het Vaticaan en Japan)Paus Benedictus XVI schreef geschiedenis toen hij in 2013 zijn aftreden als paus aankondigde. Naast bisschop van Rome is de paus ook Gods vertegenwoordiger op aarde. Hoe was het mogelijk dat er twee pausen tegelijk rondliepen in het Vaticaan? Toch gebeurde dit. Benedictus XVI behield zijn pauselijke naam en zijn pauselijke waardigheid (zo bleef hij de witte kleur dragen). De eerste maanden van zijn emiraat verbleef hij buiten Rome in Castel Gandolfo om de nieuwe pausverkiezing niet te beïnvloeden. Na de verkiezing van paus Franciscus verscheen Benedictus een paar keer in het openbaar. Wat...

Vorig jaar werd de Deense prins Christian 18 jaar en dus volwassen. Voor een prins of prinses uit een Koninklijk Huis is een achttiende verjaardag belangrijk. Vanaf dat moment kunnen ze namelijk de troon erven als het moent zich zou voordoen. De verjaardag werd in Kopenhagen gevierd met een staatsbanket en een speciale zitting van de Raad van State, waarbij ook de minister-president bij aanwezig was. De prins had vanaf dat moment ook recht op een financiële toelage van de staat, maar gaf net als de Nederlandse kroonprinses Amalia aan dat hij hier geen aanspraak op zou maken zolang hij geen officiële taken uitvoerde. RegentschapWanneer een koning zijn taken niet kan uitvoeren, is het mogelijk om een regent te benoemen. In Liechtenstein is kroonprins Alois al regent sinds 2004. Prins Hans-Adam II is formeel nog steeds staatshoofd van het vorstendom, maar zijn zoon Alois is betrokken bij de regering en de dagelijkse gang van zaken. In Noorwegen was kroonprins Haakon de afgelopen jaren korte tijd regent toen zijn vader, koning Harald V, herstellende was van ziekte of een medische operatie. In deze hoedanigheid heeft Haakon de troonrede uitgesproken en het parlementaire jaar daarmee in 2020 geopend. In Denemarken vindt het regentschap iets vaker plaats. Dit komt door de traditie dat het staatshoofd altijd in Denemarken moet zijn in het geval van een uitzonderlijke staatscrisis. Als het staatshoofd in het buitenland is, wordt er daarom een vertegenwoordiger van de kroon (regent) benoemd. Dit kan ook voor slechts enkele dagen zijn. De afgelopen jaren was vooral kroonprins Frederik regent voor zijn moeder koningin Margrethe. In theorie kan prins Joachim, de tweede zoon van koningin Margrethe II, ook als regent optreden. Maar omdat hij de afgelopen jaren in het buitenland woonde (Frankrijk en de Verenigde Staten) is dat bijna niet gebeurd. De plichtsgetrouwe prinses Benedikte (zus van de koningin) is echter nog regelmatig in Denemarken en nam afgelopen september het de koninklijke taken waar toen de Deense koninklijke familie in Zweden aanwezig was tijdens het 50-jarig regeringsjubileum van koning Carl Gustav XVI. Prinses Mary en prins ChristianTijdens een speciale zitting van de Raad van State op 2 oktober 2019 werd besloten dat kroonprinses Mary ook het regentschap op zich zou kunnen nemen. Aangezien zij niet binnen de koninklijke familie is geboren en zelf geen opvolgingsrechten heeft, was dit geen uitgemaakte zaak. In januari 2023 was prinses Mary regentes van Denemarken toen koningin Margrethe II en kroonprins Frederik in Athene waren voor de staatsbegrafenis van koning Constantijn II van Griekenland. Het is duidelijk dat prinses Mary na de troonsbestijging van prins Frederik de eerste in lijn zal zijn om het regentschap op zich te nemen tijdens de afwezigheid van koning Frederik in het buitenland. Maar wat gebeurt er als de koning en koningin bijvoorbeeld op staatsbezoek gaan? In dat geval moet er een beroep worden gedaan op een ander lid van de koninklijke familie. In dit geval is de eerste in de hiërarchische lijn de toekomstige kroonprins Christian. Hij kan dan ook leren ontwikkelen...